کارکردهای دراماتراپی با مصدومان جنگی PTSD

اختلال استرس پس از ضربه (یا PTSD) واکنش شایعی است که انسان ها در مقابل رویدادهای بسیار استرس زا یا آسیب زا از خود نشان می‌دهند. رویدادهای متفاوتی می‌توانند منجر به PTSD شوند، مثلاً حوادث اتومبیل، مورد تهاجم قرار گرفتن یا قربانی جنایت دیگری شدن، مورد تجاوز جسمی یا جنسی قرار گرفتن، جان در بردن از یک مصیبت مانند سیل یا انفجار، با شاهد مرگ دیگری بودن.

افراد مبتلا PTSD سه نوع مشکل با علامت اساسی نشان می‌دهند:

۱) تجربه مجدد خاطره ی دردناک، این تجربه شامل خاطراتی می‌شود که به نظر می‌رسد خارج از کنترل هستند، کابوس های شبانه و فلاش بک هایی (تجدید شدن خاطره به صورت بسیار زنده و روشن) که به فرد مبتلا به PTSD این احساس را می‌دهند که گویی آن رویداد را دوباره از اول تجربه می‌کند.وقتی که فرد مبتلا به PTSD چیزی می‌بیند یا می‌شنود که او را به یاد آن حادثه می‌اندازد، خاطرات دردناک وی دوباره زنده می‌شوند.

۲) اجتناب از یادآوری اتفاقی که روی داده است، ناراحت کننده است، پس افراد مبتلا به PTSD سعی می‌کنند درباره ی آن فکر نکنند.‌ آنها از افراد، اماکن یا چیزهایی که خاطراتشان را زنده کند نیز دوری می‌کنند.‌ آنها اغلب نسبت به سایرین احساس یا عاطفه ای ندارند یا احساس جدایی و دوری از دیگران می‌کنند. برخی برای تسکین درد یا ناراحتی شان به الکل یا مواد مخدر پناه می‌برند.

۳) علایم تنش جسمانی، این علایم شامل اشکال در به خواب رفتن، تحریک پذیری یا خشم در بیشتر اوقات، اشکال در تمرکز و احساس تنش یا گارد گرفتن در مقابل دیگران می‌شود.

علل به وجود آمدن اختلال استرس پس از ضربه چیست؟

وقتی فردی یک آسیب را از سر می‌گذراند، خاطره ی اتفاقی که افتاده است در ذهنشان با آنچه در آن هنگام دیدند، شنیدند، بوییدند یا حس کردند همراه می‌شود. بعداً یک منظره، صدا، بو یا احساس مشابه دیگری می‌تواند باعث شود خاطرات و احساس های گذشته از نو احیا شوند.

علت دیگر مرور خاطرات این است که افراد مبتلا به PTSD نیاز دارند مفهوم آن اتفاق را برای خود تجزیه و تحلیل کنند. رویدادهای آسیب زا باعث می‌شوند که این افراد باورهای پیشین شان را زیر سؤال ببرند برای مثال، این که جهان اساساً مکان امنی است یا اتفاق بدی برایشان نخواهد افتاد را مسخره و غیر ممکن می‌دانند.

آن ها درباره ی ضربه ی روحی که به‌ آنها وارد شده است فکر می‌کنند تا بتوانند درکش کنند. اما فکر کردن درباره ی آن خاطره باعث می‌شود خاطرات و احساسات ناخوشایند و دردناک برگردند. و این خود باعث می‌شود که از فکر کردن درباره ی آن واقعه ی دردناک طفره بروند. این افراد به جای آرامش یافتن، در فاصله بین به خاطر آوردن یا تلاش برای فراموش کردن نوسان می‌کنند.
رواندرمانی
مدل های درمانی رایج برای استرس پس از سانحه شامل شیوه های مختلفی است که سعی دارند به حافظه جداشده در بیماران دسترسی پیدا کنند. بسیاری از این شیوه ها بیماران را تشویق می‌کنند که تجربه هیجانی اولیه را بار دیگر تجربه کنند. هیپنوتیزم سعی می‌کند هیجان را از طریق پالایش در وضعیت خلسه کاهش دهد. درمان های مواجهه ای نیز سعی دارد با استفاده از تکنیک حساسیت زدایی تدریجی به بیمار کمک کند در وضعیت آرامش آسیب روحی را تجربه کند. تکنیک های سایکودراما در نمایش درمانی نیز کارکردی شبیه به سایر شیوه ها دارد. روان درمانی مبتنی بر سایکودراما متناسب با نیاز بیمار میان مرحله بیانی و حمایتی در حرکت است. گروه درمانی به قربانیان کمک کند تا احساس کنند تنها نیستند. درمان های آموزشی و شناختی-رفتاری نیز به بیماران کمک می‌کنند با استفاده از شیوه های جدیدی با خشم، استرس و تنهایی خود مقابله کنند.
هنردرمانگران خلاق، از جمله سردمداران درمان اختلال پس از سانحه هستند. چرا که در بسیاری از موارد حوادث تروماتیک به شکل غیرکلامی در فرم های حرکتی و دیداری کدگذاری می‌شوند و به همین دلیل رسانه های هنردرمانی خلاق توانایی دسترسی به این خاطرات را دارند. برای مثال استفاده از کارهای هنری و عروسک های دستی شیوه ای استاندارد برای کودکانی است که مورد سوء استفاده قرار گرفته اند. از آنجایی که رسانه های هنری اجازه فاصله گرفتن از عواطف ناراحت کننده را ایجاد می‌کند، در واقع قرایندی است که امکان تکرار، تعمق و تقویت تفسیرها را نیز ایجاد می‌کند. در این فرایند معمولاً بیمار کنترل بیشتری بر فرایندهای خلق شده پیدا می‌کند و می‌تواند شدت عاطفه خود را از طریق مداخله در فرم های هنری کاهش دهد. در نهایت از آنجایی که رسانه های هنری می‌تواند دریچه ای برای نمایش خویشتن بر دیگران باشد، راهی برای پذیرش خویشت در جامعه را نیز ایجاد می‌کند.
در میان درمان های هنری، نمایش درمانی نیز یکی از شیوه های بسیار موثر در مواجهه با اختلال استرس پس از سانحه است. در این روش تمرکز برنامه درمانی بر فرایند ( برای مثال بازی در جهان خیالی نمایش) تمرین (یادیگری شیوه های موثر مقابله از طریق بازی نقش) اجرا (اجرای یک تئاتر مبتنی بر داستان زندگی خود برای تماشاگران). هر بیمار فرصت تمرین و تجربه این حالت ها را در نمایش درمانی دارد.

در ایران برای نخستین بار از سال 1380 تا سال 1388 در بیمارستان روانپزشکی سعادت آباد که ویژه درمان جانبازان جنگی بود با سرپرستی دکتر مجید امرایی و با همکاری دکتر دریجانی، دکتر تولایی و دکتر واعظی به مدت هفت سال تجارب ارزشمندی از کار با روش دراماتراپی با مصدومان و جانبازان با تشخیص پی تی اس دی و اسکیزوفرن انجام شد که حاصل این فعالیت هفت ساله کتاب نمایش درمانی در مسیر تکامل به قلم دکتر مجید امرایی و تولید فیلم مستند ماشین روز قیامت به کارگردانی سودابه مرادیان بود.