تئاتر درماني و تأثير آن بر ويژگي هاي رواني جانبازان اعصاب و روان

نویسندگان :دکتر مجید امرایی - نسیم کنشلو
در اين پژوهش تلاش شده است تا تأثير گذاري رواني ( نمايش درماني ) بر وضعيت آسيب شناختي جانبازان اسکيزوفرنيک مزمن ( اعصاب و روان مزمن ) بستري در بيمارستان روانپزشکي سعادت آباد مورد بررسي قرار گيرد. براي نيل به اين هدف از 26 جانباز با تشخيص فوق در يک طرح دو گروهي با پيش آزمون ـ پي آزمون استفاده شده است، نفرات در دو گروه " آزمايش " و " کنترل " بصورت تصادفي به دو دسته 13 نفره تقسيم شده و به وسيله آزمون روانشناسي 90SCL وضعيت رواني آنها در 8 بعد مورد بررسي قرار گرفته و با طرح دو گروه با پيش آزمون ـ پي آزمون تأثير نقش گزاري رواني ( نمايش درماني ) بر عوارض آسيب شناختي بيماران بررسي شده است. نقش گزاري در طول دو ماه براي گروه آزمايش شده است و سپس بررسي وضعيت آسيب شناختي آنها از طريق آزمون روانشناسي 90SCL انجام شده است که اعتبار و روائي اين آزمون روانشناختي در داخل و خارج کشور مورد تاييد است. براي تجزيه و تحليل داده ها از تحليل کواريانس چند متغيره و سطح معنادار يک هزارم استفاده شده است. نتيجه اين تجزيه و تحليل نشان داد که در 8 بعد ترس مرضي، اضطراب، افسردگي، پرخاشگري، شکايات جسماني، وسواس، افکار پارانوئيد و حساسيت در روابط متقابل اختلاف معنادار نسبت به گروه کنترل مشاهده شد.

چکيده
در اين پژوهش تلاش شده است تا تأثير گذاري رواني ( نمايش درماني ) بر وضعيت آسيب شناختي جانبازان اسکيزوفرنيک مزمن ( اعصاب و روان مزمن ) بستري در بيمارستان روانپزشکي سعادت آباد مورد بررسي قرار گيرد. براي نيل به اين هدف از 26 جانباز با تشخيص فوق در يک طرح دو گروهي با پيش آزمون ـ پي آزمون استفاده شده است، نفرات در دو گروه " آزمايش " و " کنترل " بصورت تصادفي به دو دسته 13 نفره تقسيم شده و به وسيله آزمون روانشناسي 90SCL وضعيت رواني آنها در 8 بعد مورد بررسي قرار گرفته و با طرح دو گروه با پيش آزمون ـ پي آزمون تأثير نقش گزاري رواني ( نمايش درماني ) بر عوارض آسيب شناختي بيماران بررسي شده است. نقش گزاري در طول دو ماه براي گروه آزمايش شده است و سپس بررسي وضعيت آسيب شناختي آنها از طريق آزمون روانشناسي 90SCL انجام شده است که اعتبار و روائي اين آزمون روانشناختي در داخل و خارج کشور مورد تاييد است. براي تجزيه و تحليل داده ها از تحليل کواريانس چند متغيره و سطح معنادار يک هزارم استفاده شده است. نتيجه اين تجزيه و تحليل نشان داد که در 8 بعد ترس مرضي، اضطراب، افسردگي، پرخاشگري، شکايات جسماني، وسواس، افکار پارانوئيد و حساسيت در روابط متقابل اختلاف معنادار نسبت به گروه کنترل مشاهده شد .
1. اسکيزوفرنيک : ( Schizo phrenia ) اسکيزوفرني يا روان گسيختگي، يکي از بيماري هاي عمده رواني است که درآن، افکار واحساسات و ادراکات فرد بصورت ناموزون دستخوش تغييرات و انحرافات شديد مي شود که اين عمل نهايتاً باعث اختلال در عملکرد فرد مي گردد. در اين بين هنر نمايش درماني مي تواند به عنوان ابزاري کاربردي به جهت ارتباط بدون واسطه و تنگاتنگ با فرد، مورد استفاده قرار گيرد و در مسير غلبه بر برخي اختلالات مؤثر واقع شود .
2. 90 SCL آزموني روانشناختي است که حاوي 90 سؤال متفاوت است و به صورت پرسش توسط روانشناس از شخص مراجعه کننده پرسيده مي شود و سپس درجه بندي و استخراج داده ها صورت مي گيرد و وضعيت آسيب شناختي فرد، معلوم شده و نتايج روانشناختي خصوصيات باليني او مشخص مي شود اين آزمون از جمله معتبرترين آزمون هاي روانشناختي است .
مقدمه :
نمايش درماني از جمله دروان هاي غير دارويي است ؛ کاوشي علمي جهت دريافت حقيقت از طريق شيوه هاي مختلف نمايشي و شناخت مشخصه هاي باليني فرد. در اين شيوه درماني، درمانگر با مدد گرفتن از تکنيک هاي خاص نمايشي و روانشناختي، در مسير کاهي اختلالات و تقويت روابط بين فردي مراجعين تلاش مي کند. بر اين اساس " عمل "، " مشاهده " و " مشارکت فعالانه " سه عنصر اساسي در شيوه نمايش درماني محسوب مي شوند. در نمايش درماني " آماده سازي "، " تمرين " و " ثبت روايداد در خاطرات " به عنوان مراحل اساسي در کار اجرايي محسوب مي شوند که بيماران در سطوح مقدماتي، متوسطه و پشيرفته طبقه بندي شده و با روش هاي خاص مورد مداوا قرار مي گيرند. در مرحله نخست ( آماده سازي ) با ايجاد انگيزه و تمرينات مقدماتي مي توان بيمار را آماده کرد و به اين باور رساند که مي تواند و قادر است در راه شکوفايي استعدادهاي خود تلاش کند. در اين مرحله پرورش بدن و بيان بسيار حائز اهميت است. در مرحله دوم ( تمرين ) مراجع، خود وجوديش را مي پذيرد و به خود باوري مي رسد. در اين مرحله، مراجع، نمايش درماني را به عنوان روشي درماني در راه مداواي خود قبول کرده و با پذيرش آن، تلاشي مضاعف در راه درمان خود نشان مي دهد. در مرحله سوم ( ثبت رويدادها در خاطره ) است يعني آموزش هاي تعليم ديده را در ذهن خود ثبت و ضبط کرده و با تقويت آن افق هاي روشني بخش زندگي خود را مي يابد. در اين مرحله مراجع خويش را موجودي نجات يافته مي بيند. بديهي است هشت سال جنگ تحميلي آثار زيانباري را متوجه جامعه ما کرده است که تبعات اين زيان ها بر هيچ کس پوشيده نيست بطوري که بر اثر تبعات جنگ روز به روز توان جسمي و روحي برخي از افراد جامعه تحليل مي رود. از گروه هايي که بصورت مستقيم در معرض خطرات و تبعات جنگ قرار گرفته اند، مي توان به رزمندگان، آزادگان، خانواده هاي محترم شهدا و جانبازان و خانواده هاي ايثارگر اشاره کرد که در اين زمينه طيف قابل توجهي از جانبازان در اثر ضربه به سر، اصابت ترکش به جمجمه عوارض ناشي از انفجار يا ديدن صحنه هاي وحشتناک دچار صدمات رواني و جسمي شده اند که تعدادي از اين افراد با بکارگيري روش هاي روان درماني و دارو درماني و ساير اقدامات تخصصي، به زندگي عادي بازگشته اند ؛ برخي مراجعين سرپايي دارند و گروهي که جامعه هدف اين پژوهش هستند اختلالات رواني آنها شدت يافته و بيماري آنها مزمن شمرده مي شود و نگهداري آنها براي خانواده ها به دلائل مختلف بسيار سخت و در مقاطعي غير ممکن است و پژوهش حاضر محتض همين گروه است. با توجه به تعداد قابل توجه جانبازان بخصوص جانبازان گروه اعصاب و روان و مشکلات عديده اي که گريبانگير آنهاست، ضرورت بررسي علمي و ارائه راهکارها و پيشنهادهاي عملي جهت کاهش اثر اختلالات رواني و مقابله، با مشکلات اين گروه، بيش از پيش احساس مي شود. در اين مسير يکي از روش هاي مورد توجه در توانبخشي افراد، نوعي گروه درماني است که به نام " نمايش درماني " شناخته شده است. در اين روش فرد با اجراي نمايش و بازي خلاقانه، عقده ها و کينه ها، بغض ها، ترس ها و ساير مشکلات رواني خود را بروز مي دهد و آنها را فراکني مي کند و در اين حالت، به پالايش روحي " کاتارسيس " و آرامش مي رسد .
نمايش درماني ملموس ترين تقليد هنري از رفتار واقعي انسان هاست و بيانگر نوعي انديشه و تعمق انسان در وضعيت هاي مختلف است. اين شيوه درماني در جهان داراي جايگاه خاص و تعريف شده اي است که در اين زمينه نظرات دکتر " جاکوب لوئي مورينو " روانشناس رومانيايي الاصل از جايگاه ويژه اي در اين خصوص برخوردار است. در ايران از سال 1356 در انستيتو حافظيه شيراز توسط دکتر " حميد اشکاني " و " حسن حق شناس " فعاليت هايي در اين زمينه صورت گرفته و به نتايج خوبي رسيده اند ؛ همچنين در چندين مرکز ديگر هم بطور پراکنده در اين زمينه فعاليت هايي شده است اما تلاش تيم درمان بيمارستان روانپزشکي سعات آباد به سرپرستي اينجانب ( مجيد امرايي ) ظرف شش سال گذشته از جمله تلاش هاي مثمر ثمر خصوصا بر روي مصدومان جنگي گروه اعصاب و روان بوده است که اين تحقيق تنها گوشه اي از فعاليت هاي تيم درمان اين مراکز را به تصوير کشيده است .
ابعاد رواني مورد بررسي در اين پژوهش :
بعد اول، پرخاشگري : پرخاشگري يک حالت هيجاني ديرپاي مشخص با ميل به آزار و ايجاد درد در افراد ديگر که اين حس معطوف به آنهاست و فرق آن با خشم اين است که خشم واکنشي حادتر و گذرنده تر است .
بعد دوم، اضطراب : شخص مبتلا به اضطراب، تنش و ترس شديد و مداومي دارد. او دچار احساسي مستمر و مبهم و اضطرابي کلي و نامشخص است که خود نيز از منبع و علت آن خبر ندارد. اختلالات آن عباتند از : پيدايش ترس، مزمن، پايين بودن آستانه تحمل مشکلات و محروميت ها و باور قوي در اين مورد که دنيا محلي خطرناک و خشن است. چنين فردي به شدت احساس عدم اعتماد به نفس مي کند و حتي در مسائل بسيار کوچک نيز از قوا و کارآيي خود مطمئن نيست .
بعد سوم، وسواس : اختلال وسواسي هم مانند ساير حالات اختلالت اضطرابي، حالت شده يافته وسواس طبيعي است که در همه ديده مي شود. همه ما گاهي افکار و اعمالي را که دليل آن بر ما روشن نيست، تکرار مي کنيم مثل امتحان کردن مکرر دسته در اطاق و کليد برق. در اختلال وسواس، شدت و استمرار اين حالات شديد است. وسواس دو نوع دارد : فکري و عملي و معمولاً در يک فرد، توأم با هم وجود دارند البته ممکن است يکي بر ديگري تسلط داشته باشد .
وسواس فکري : افکار، تکانه ها و تصوراتي مزاحم و تکراري اند که ناخواسته به ذهن مي آيند و در نظر فرد، اموري غير عقلاني و مهار نشدني جلوه مي کنند .
وسواس عملي عبارتست از رفتار يا اعمال ذهني تکراري که بيمار براي کاهش پريشاني ناشي از افکار وسوسه آميز و يا جلوگيري از رويدادهاي هولناک، آن را انجام مي دهد. اين عمل هيچ گونه ارتباط واقعي با هدف ظاهري اش ندارد يا آشکارا داراي ارتباطي اغراق آميز است .
بعد چهارم، حساسيت در روابط بين فردي : مشخص کنندۀ مشکل قابل ملاحظه در موقعيت هاي بين فردي است. فرد نسبت به روابط با ديگران انتظارات منفي دارد. احساس حقارت مي کند و نسبت به خود دچار احساس ترديد و بي کفايتي است .
بعد پنجم، شکايات جسماني : اختلال جسماني کردن عبارت است از شکايت هاي جسمي متعدد و مکرر که فرد به خاطر آنها در صدد بررسي پزشکي بر مي آيد اما هيچ دليل آشکاري دال بر علل جسماني ندارد. فرد بيمار بايد واجد تمام معيارهاي تشخيص زير باشد :
1) چهار نشانه درد در نقاط مختلف بدن
2) دو نشانه معدي ـ روده اي ( مانند اسهال و حالت تهوع )
3) يک نشانه جنسي به غير از درد ( نظير بي تفاوتي به امور جنسي )
4) يک نشانه عصب شناختي کاذب ( مثل نشانه هاي تبديلي )
بعد ششم، روان پريشي : شامل اختلالاتي است که در آنن، نابهنجاري هاي فکري و برداشت هاي غير عادي از واقعيت که غالباً توأم با توهم و هذيان است به چشم مي خورد. خصوصيات بارز آن عبارتند از : اختلال در برداشت از واقعيت، ادراک، کارکرد قدرت هاي شناختي، عواطف، انگيزه ها و رفتارهاي کلامي و حرکتي، اختلال شخصيت و بازگشت آن به دوران قبلي رشد، عدم بينش و بصيرت به ماهيت، علل و شدت بيماري خود ( شاملو، 1382 ) .
بعد هفتم، تصورات پارانوئيدي : نوعي اختلال سايکوتيک که در آن هذيان مداوم است مانند هذيان جنسي، خود بزرگ بيني، حسادت، آزار و گزند، هذيان بدني. نوع نامشخص پارانويا حالت نادري است که شخص به تدريج دچار شبکه پيچيده و مبسوطي از هذيان ها توأم با پندارهاي خود بزرگ بيني مي شود. اين بيماري غالباً سير مزمن شدن را طي مي کند ولي ديگر بخش هاي شخصيت، سالم باقي مي ماند ( شاملو، 1382 ) .
بعد هشتم، افسردگي : در اختلال افسردگي، بيمار نسبت به امور زندگي بي علاقگي شديد پيدا مي کند، دچار احساس طرد شدگي، تنهايي و بيچارگي مي شود، به آساني مي گريد و ممکن است غذا خيلي کم يا خيلي زياد بخورد. صفات بارز شخصيت افرادي که مبتلا به افسردگي مي شوند عبارتست از حساسيت زياد، اتکاي به ديگران، ناتواني در نشان دادن خشم مستقيم به محيط، خود آزاري به جاي سرزنش محيط، خود را ملامت کردن به دليل شکست ها و ناکامي ها، خجالت و درونگرايي ( شاملو، 1382 ). اختلال افسردگي شامل افسردگي يک قطبي و دو قطبي مي باشد ( سيد محمدي، 1380 ) .
بعد نهم، ترس مرضي : ترس مرضي را نوعي بيماري آسيب شناسي رواني مي دانند، فوبي را نوعي اجتناب ناراحت کننده و ناشي از تريس مي دانند که تناسبي با ميزان خطر موجود در يک شي ء يا يک موقعيت خاص ندارد و بيمار، آن را بي پايه مي داند. در صورتي که ترس افراطي از بلندي، فضاهاي بسته و غيره به قدري ناراحت کننده باشد که منجر به آشفتگي در زندگي شود، مي توان تشخيص فوبي داد. بعضي از رايج ترين فوبي ها عبارتند از : فوبي از مکان هاي بسته، آگورافوبي ( ترس از مکانهاي عمومي ) و فوبي از ارتفاعات ( دهستاني، 1384 ) .
اهداف :
الف ) هدف کلي :
هدف اين پژوهش تعيين تأثير گذاري رواني ( نمايش درماني ) بر وضعيت آسيب شناختي جانبازان اسکيزوفرن ( اعصاب و روان ) بستري در بيمارستان روانپزشکي سعات آباد تهران است .
ب ) هدف ويژه :
1. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش افسردگي جانبازان .
2. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش اضطراب جانبازان .
3. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش پرخاشگري جانبازان .
4. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش شکايات جسماني جانبازان .
5. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش ترس مرضي جانبازان .
6. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش حساسيت در روابط متقابل جانبازان .
7. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش افکار پارانوئيد جانبازان .
8. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر کاهش ميزان روان پريشي جانبازان .
فرضيه :
با توجه به پيشينه پژوهش در اين حوزه و سوالات مطرح شده، پيش بيني مي شود که نقش گزاري رواني، موجب کاهش ميزان اضطراب، ميزان افسردگي، ميزان پرخاشگري، ميزان شکايات جسماني، ميزان ترس هاي مرضي، ميزان افکار پارانوئيد و ميزان حساسيت در روابط متقابل و ميزان روان پريشي در جانبازان اسکيزوفرنيک مزمن ( اعصاب و روان ) شود .
تعريف متغيرها :
نقش گزاري رواني چيست ؟
نقش گزاري رواني، فن درمانگري بر اساس بداهه سازي در صحنه هاي نمايش و با طرح موضوعي تعيين شده توسط گروهي از افراد است که به دليل عوارض مصدوميت، مشکل رواني مشابهي دارند. درمانگران رواني ( نمايش درمانگران ) معمولا در بازي نمايشي مشارکت دارند و در عين حال به تحليل و جهت دادن به آن مي پردازند .
جانباز کيست ؟
جانباز به فردي اطلاق مي شود که در جبهه جنگ و يا موقعيت هاي جنگي ديگر مانند بمباران، موشک باران و يا در صحنه مقدمه چيني و برپايي دافع، دچار موج گرفتگي شده و يا از شنيدن اخبار غم انگيز، دچار اختلال عصبي يا رواني و يا معلوليت هاي ديگر شده است .
بيماري اسکيزوفرني چيست ؟
اختلال روان پريشانه با سبب شناختي نامعلوم و تظاهر گوناگون اس که با اختلال فکر و خلق نا آرام مشخص مي شود که اختلال فکر بصورت دشواري در حفظ و تمرکز، توجه و تشکيل مفاهيم آشکار مي شود. علائم اسکيزوفرني تاثيري نامطلوب بر قواي فکري، احساسات، رفتارها و عملکرد اجتماعي و شغلي فرد مي گذارد به طوري که بيمار در تعارض جدي با توانايي کارکردي خود در ارتباط با جنبه هاي اوليه زندگي روزمره همچون مراقبت از خود قرار گرفته و نيازمند درمان و مراقبت هاي دير پاي رواني مي باشد .
تعاريف عملياتي :
نقش گزاري رواني چيست ؟
در اين پژوهش، منظور از نقش گزاري رواني، روشي است که به کمک تيم درمان و با حضور 13 نفر از جانبازان اسکيزوفرنيک بستري در بيمارستان روانپزشکي سعادت آباد تهران به مدت 12 جلسه و به صورت گروهي انجام شده که در آن، جانبازان به کمک بداهه پردازي و ايفاي نقش به برون ريزي هيجاني رسيده اند. هدف اصلي در انجام اين فرايند درماني، کمک در بهبود نسبي وضعيت آسيب شناختي بيماران و آموزش يکسري از مهارت ها، مانند مهارت هاي فردي و مراقبت از خود، مهارت هاي اجتماعي و شغلي در قالب بازي کردن نقش آنها است .
جانباز اسکيزوفرنيک کيست ؟
در اين پژوهش جانباز اسکيزوفرنيک فردي است که توسط متخصصان روانپزشکي، تشخيص اسکيزوفرنيک براي وي داده شده است و در پرونده او ثبت شده و از مراحل حاد بيماري خارج شده و براي ادامه درمان در بيمارستان بستري شده است .
وضعيت آسيب شناختي رواني به چه معني است ؟
وضعيت آسيب شناختي در اين پژوهش توسط چک ليست روانشناختي 90 سؤالي 90SCL سنجيده شده است. اين وسيله هم در شرايط باليني و هم به منظور پژوهش مورد استفاده قرار مي گيرد. بطوري که هر کدام از علائم مرضي، نمايشگر بيماري رواني خاصي است که عبارتند از شکايات جسمي و حساسيت در روابط متقابل، ترس هاي مرضي، افسردگي، اضطراب، پرخاشگري، افکار پارانوئيد و روان پريشي .
انواع نقش گزاري رواني :
1. روش نقش گزاري کلاسيک ( اعضاي گروه به دلخواه نقشي را انتخاب مي کنند و موضوعي را که درهمان جلسه عنوان مي شود، بطور بداهه بازي مي کنند ) .
2. روش نقش گزاري انفرادي .
3. روش نقش گزاري آينه ( رو در روي خود و يا ديگران ) .
4. روش نقش گزاري رواني دسته جمعي
5. روش نقش گزاري رواني با موزيک .
6. روش نقش گزاري رواني با اجراي باله .
7. روش نقش گزاري رواني با استفاده از اپرا .
8. روش نقش گزاري رواني با استفاده از خواب مصنوعي .
9. روش نقش گزاري رواني با تشريفات نمايشي و سن ( صحنه تئاتر ) و با حضور گروه تماشاگران .
10. روش نقش گزاري رواني داستاني و قصه پردازانه .
11. روش نقش گزاري رواني با سفر اروپايي و ...
جامعه پژوهش :
جامعه اين تحقيق، کليه جانبازان اعصاب و روان داراي تشخيص اعصاب و روان ( اسکيزوفرني ) مزمن بستري در بيمارستان روانپزشکي سعادت آباد تهران است .
نمونه پژوهش :
انتخاب اين بيمارستان جهت انجام تحقيق به دليل پذيرش شرايط اجراي تحقيق در اين مرکز بوده که ظرف شش سال گذشته از شيوه نمايش درماني به روش علمي و عملي بعنوان يکي از درمان هاي غير دارويي استفاده کرده و تا کنون تغييرات معني داري در علائم باليني مراجعين خود ديده است. نمونه اين پژوهش عبارت است از تعداد 26 نفر از بيماران که پس از مطالعه پرونده باليني آنها بر اساس ملاک هاي توانايي حضور در يک نقش گزاري رواني انتخاب شده اند، که اين ملاک ها عبارتند از :
1. بيمار در فاز حاد بيماري نبودند .
2. به دليل گروهي بودن فعاليت افراد شرايط عضويت در گروه را داشته اند .
3. پس از توضيحات لازم در مورد روش کار، تمايل به فعاليت نقش گزاري درماني را داشته اند .
4. فرد يا افراد مورد نظر در مدت انجام تحقيق، قصد رفتن به مرخصي را نداشته اند .
5. قبل از تمرينات و تحقيق در هيچ برنامه نقش گزاري رواني ( نمايش درماني ) شرکت نکرده اند .
روش نمونه گيري :
افراد بصورت تصادفي به دو گروه 13 نفره تقسيم شدند، سپس با استفاده از روش قرعه کشي يکي از دو گروه را به عنوان " گروه آزمايش " و گروه ديگر را به عنوان " گروه گواه " در نظر گرفته ايم .
1. علائم باليني : خصوصيات هوشياري و ناهوشياري بيمار، مشخصه هاي فردي شخص بيمار
ابزار پژوهش :
در اين پژوهش براي نيل به اهداف مورد نظر، سه نوع پرسشنامه معتبر به کار گرفته شده است .
1. پرسشنامه محقق ساخته بر اساس پرسش هاي مربوط به اطلاعات آماري فرد ( دموگرافيک ) .
2. پرسشنامه روانشناختي 90SCL
3. مقياس درجه بندي شده B.P.R.S
در ابتدا کار پرسشنامه محقق ساخته اطلاعات ( دموگرافيک ) آماري مربوط به سن، جنس، تحصيلات، وضعيت تاهل، تعداد فرزندان، درصد جانبازي، وضعيت شغلي قبل از مجروحيت، وضعيت زمان تروما ( زمان صدمه ديدن ) و طول مدت بستري در بيمارستان تهيه شده، مقياس اندازه گيري کوتاه شد روانپزشکي (B.P.R.S ) توسط روانشناس باليني انجام شد، عناوين مورد بررسي در B.P.R.S عبارت بود از تظاهر، بزرگ منشي، خلق افسرده، خصومت، سوء ظن، رفتارهاي توهمي، کندي حرکت، عدم همکاري، محتوي فکري غير معمول، توجه بدني، اضطراب، محروميت از احساسات، آشفتگي ذهني، احساس گناه، فشار رواني، خو گرفتگي و حالت ظاهر بي احساسي، تحريک پذيري، نا آگاهي از شدت بيماري بهبودي کلي .
پرسشنامه 90SCL که شامل 90 سوال بود و براي ارزشيابي علائم رواني مورد استفاده قرار مي گيرد، از افراد گرفته شد. جهت سنجش پاياني اين آزمون از دو روش محاسبه پاياني دروني پايايي به روش آزمون مجدد استفاده شد و پايايي دروني براي محورهاي مورد نظر، رضايتبخش بود .
بحث و نتيجه گيري :
روش هاي گرد آوري داده ها :
اطلاعات اين گونه پژوهش ها در دو مرحله گردآوري مي شود، بدين شکل که آزمون 90SCL يکبار بصورت فردي براي هر يک از اعضاء گروه آزمايش و گروه گواه در مرحله قبل از اجراي نقش گزاري رواني انجام شده و در مرحله دوم بعد از اجراي نقش گزاري رواني بر روي گروه آزمايش، مجدداً براي هر يک از افراد دو گروه آزمايش و گواه پرسشنامه تکميل مي شود .
روش ارائه متغير مستقل :
يک ماه اول به بررسي پرونده باليني و انتخاب نمونه 26 نفري بيماران و انجام پرسشنامه محقق ساخته اطلاعات آماري که بيشتر تلاشي بود جهت ارتباط برقرار کردن با بيماران و شناخت آنها و تکميل مقياس نظر سنجي B.P.R.S توسط روان شناسان گرفته شد. چنانکه از عوامل مهم در ايجاد رابطه، احترام، هم فهمي صحيح، درک و همدلي و پذيرش غير شرطي و گوش دادن فعال به صحبت هاي طرف مقابل بود .
در جلسات مصاحبه همواره اين موارد مد نظر قرار مي گيرد. بعد از اينکه رابطه درماني با بيماران ايجاد شد آزمون 90SCL گرفته شد. پس از آن به مدت يک ماه از روش هاي فردي و در مواردي گروه هاي 2 يا 3 نفره جهت آمادگي بيماران براي شرکت در مرحله نقش گزاري ( نمايش درماني ) استفاده مي شود .
در اين روش مي توان از تکنيک هايي چون تمرين ارتباطات کلامي، ارتباطات غير کلامي، تمرينات رفتاري، مکالمه سوال و جواب، آموزش نقش ها، آموزش هاي رفتاري، آموزش هاي شغلي، آموزش هاي مشارکتي، تکنيک همسان سازي، تکنيک جابجايي نقش ها، آموزش هاي تمرکزي و تقويت حواس و احساس ها، تکنيک سفر رويايي، تکنيک گل سرخ و ... استفاده کرد .
نمونه اي از برنامه جلسات تمرين نمايش درماني :
جلسه اول معارفه : در معارف هدف آشنايي بيشتر اعضا با هم و توضيح يکسري از قوانين و برنامه ها است .
جلسه دوم همدلي : در تمرين همدلي هدف نزديکي افراد مراجعه کننده است ( پس از گرم کردن ـ تمرين آرام سازي، عضلاني و تمرين آوا از تمريناني جهت افزايش مهارت براي کسب همدلي استفاده مي شود ) .
جلسه سوم عشق : عشق مضموني است که براي همه انسان ها داراي مفهوم خاص به خود است. محور عشق ورزي، دلبستگي به عنصري ثانوي است ( پس از مرحله گرم کردن از اين جلسه به بعد در ابتداي جلسات از آنها خواسته مي شود تا در مورد اتفاقي که برايشان افتاده يا احساسي که در آن روز دارند صحبت کنند ) .
جلسه چهارم خواستگاري : در اين جلسه طبق روال هر جلسه پس از گرم کردن به دليل اينکه يکي از بيماران قصد رفتن به خواستگاري را داشت، هر کدام خاطره خود را از خواستگاري تعريف و بازي کرده و نقشي را بعهده گرفتند .
جلسه پنجم بيمارستان : در اين جلسه پس از گرم کردن، از اعضا خواسته شد هر صحبتي در خصوص بيمارستان دارند، مطرح کنند و اگر مسئله اي با هر کدام از گروه يا دست اندرکاران داشتند آن را بازي کنند .
جلسه ششم خانواده ( 1 ) : در اين جلسه شروع کار طبق روال عادي انجام شد و بر اساس مشکلي که هر کدام در خانواده داشتند موضوع انتخاب شد .
جلسه هفتم خانواده ( 2 ) : در اين جلسه گروهي که در جلسه قبل، نقش تماشاچي داشتند، در نقش يک خانواده در داستان نمايشي دخالت داده شدند .
جلسه هشتم شغل : بازي مشاغل مورد نظر مراجعين .
جلسه نهم دزدي در پارک : موضوع اين جلسه به دليل مجادله اي که بين دو بيمار بر اثر دزديده شدن سيگارشان با هم به بحث پرداخته بودند انتخاب شد .
جلسه دهم تصادف : بازي نقش افراد در يک صحنه تصادف و رفتن به بيمارستان و ...
جلسه يازدهم قصه زندگي : در اين مرحله نقش گزاري رواني بطور کامل انجام شد ( بر اساس داستان هاي تعريف شده توسط افراد، هر يک نقشي را به دلخواه ايفا کردند. در اين تمرينات حضور شخص ياور در پيشبرد داستان نمايش بسيار مهم است ) .
تاثيرات نمايش درماني :
1. براي کاي ميزان اضطراب، آشفتگي و ترس از تکنيک رفع حساسيت که مشابه روش منع متقابل در تمرين هاي رفتاري است استفاده مي شود .
2. از طريق تکنيک هاي همسان سازي و قرار گرفتن در نقش ديگران، ظرفيت همدلي افراد افزايش مي يابد .
3. از تکنيک فرافکني در آينده جهت رفع اضطراب بيمار و آموزش راه هاي مواجهه با موقعيت هاي آينده به کار مي رود .
4. وارونگي نقش ها ( جابجايي نقش ها ) راهي براي بروز پرخاشگري و در عين حال موجب افزايش قدرت تحمل فرد مي شود .
5. شناخت احساسات خود باعث افزايش اعتماد و صميميت و وظيفه شناسي در گروه و افزايش نگرش مثبت به خود و کاهش عملکردهاي عاطفي مي شود .
6. افزايش اعتماد به نفس به واسطه ابراز قدرت خلاقيت و توانايي هاي فردي و افزايش احترام به خود مي شود .
7. بازي نقش ها باعث شکوفايي عواطف نهفته و سرگرم سازي و ايجاد محيط شاد مي شود .
8. جابجايي نقش ها شروعي براي اين است که بيمار احساسات و افکار مهم زندگي واقعي خود را ضمن اجراي نقش معکوس درک کند .
9. آموزش نقش ها فرد را براي ادامه زندگي اجتماعي و رها شدن از احساس تنهايي آماده مي کند .
10. همسان سازي باعث آشنا کردن افراد با راه هاي کاهش استرس و رهايي از تنش هاي رواني و رسيدن به واقعيت زندگي است .
11. آموزش تمرينات استراحت عضلاني و تنفس عميق و تجسم مناظر، موجب کاهش اضطراب مي شود .
12. بازي نقش ها راهي براي آماده کردن شخص مراجعه کننده براي پذيرش نقش اجتماعي و ارتباطات بين فردي و اجتماعي است .
13. تکنيک صندلي خالي باعث تخليه هيجانات دروني و تقويت تصورات ذهني، اعتماد به نفس در مواجهه با صحنه هايي است که در حالت عادي، فرد از برخورد با آنها ابا دارد .
14. بازي خاطره باعث برون ريزي هيجاني و بروز خلاقيت و نوآوري در فرد است .
15. آموزش هاي شغلي و حرفه اي باعث بروز خلاقيت و بداهه سازي در فرد مي شود و ...
نتايج :
1. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان اضطراب در جانبازان مي شود .
2. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان افسردگي در جانبازان مي شود .
3. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان پرخاشگري در جانبازان مي شود .
4. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان شکايات جسماني در جانبازان مي شود .
5. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان ترس مرضي در جانبازان مي شود .
6. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان افکار پارانوئيد در جانبازان مي شود .
7. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان حساسيت در روابط متقابل در جانبازان مي شود .
8. نقش گزاري رواني موجب کاهش ميزان روان پريشي در جانبازان مي شود.

منابع و ماخذ:
1. استويت،ادي،ترجمه مصطفي تبريزي و علي علوي نيا1371 مشاور خانواده تهران فراوان تاريخ انتشار اثر به زبان اصلي 1994
2. اشکاني،حميد،حق شناس، حسن، 1382 درون پردازي روان درماني با شيوه هاي نمايشي، مولف جونز بي تا تهران، انتشارات رشد
3. اصغري مقدم،محمد علي،1361،شناخت برخي از ويژگي هاي بيماران جنگي در جبهه خوزستان،پايان نامه کارشناسي ارشد،چاپ نشده
4. امرايي، مجيد،1382،نمايش درماني روشي نوين در توانبخشي و بازتواني بيماران اعصاب و روان بيمارستان سعادت آباد.
5. انجمن روانپزشکي آمريکا 1994، طبقه بندي اختلالات رواني و ويرايش چهارم ترجمه نصرت الله پور افکاري تهران نشر آزاده
6. ايزدي،سيروس،1360،استرس هاي ناگهاني و پيامدهاي رواني،تهران،بيمارستان روزبه
7. باقري يزدي،سيد عباس بوالهري،جعفر شاه محمدي داوود 1372 بررسي هم گير شناسي اختلالات رواني در مناطق روستايي، مجله انديشه و رفتار 1: 32-41
8. براکت،اسکارت:ترجمه هوشنگ آزادي ور 1365، تاريخ تئاتر جهان،جلد اول،تهران،نشر نقره، پيشگفتار
9. برناردي،فيليپ،ترجمه منيژه محامدي،1376 کتاب بداهه سازي در تئاتر، انتشارات امير کبير
10. بلانر،آدام،ترجمه حسن حق شناس و حميد اشکاني، 1383،درون پردازي،تهران، انتشارات رشد
11. اختلال فشار رواني بعد از سانحه، تأليف دکتر اسماعيل عليپور،فهيمه لرستاني،پژوهشکده مهندسي و علوم پزشکي جانبازان،چاپ اول- تابستان- 1385
12. بازي درماني تأليف"هايدي کداسن" و " چارلز شفر" ترجمه سوسن صابري و پريوش وکيلي، انتشارات آگاه و ارجمند 1382
13. غلبه بر وسواس" لي باتر" ترجمه مسعود محمدي، ليلا کوهي،محمد دهگانپور،انتشارات رشد، سال 1382- چاپ اول
14. اختلالات اضطراب،" هلن کنرلي"، ترجمه سيروس مبيني انتشارات رشد- 1382- چاپ اول
15. پاسخ سؤالات رايج بيماران مبتلا به افسردگي ،" دکتر علي عباسعلي زاده"، " قربانعلي اسدالهي"، انتشارات چهار باغ- سال 1379
16. تاريخ تئاتر جهان تاليف "اسکار براکت" ترجمه هوشنگ آزادي و انتشارات قطره- سال 1366 جلد (يک، دو، سه)
17. فن شعر ارسطو،مولف و مترجم دکتر " عبدالحسين زرينکوب" انتشارات اميرکبير،سال 1369
18. مردم شناسي و روان شناسي هنري تاليف دکتر "جابر عناصري" انتشارات رشد سال 1380.
19. اعتمادي،احمد/ روان درماني: مفهوم سازي ،اجرا ،مورد پژوهشي / همکاري با ژانت هاشمي هاشمي آذر،علي مهدي زاده،تهران،موسسه خدمات فرهنگي رسا،1382.
20. آناستازي/ روان آزمايي/ ترجمه:دکتر براهني.
21. انصاري،محمد باقر/ تئاتر درماني از پيدايش تا تکامل/ سايت روزگار نو،1385.
22. بلانر، آدام/ درون پردازي،روان درماني با شيوه هاي نمايشي/ ترجمه: دکتر حسن حق شناس- دکتر حميد اشکاني- انتشارات رشد 1383
23. پور افکاري- نصرت الله،فرهنگ جامع روانشناسي و زمينه هاي وابسته- چاپ سوم- انتشارات فرهنگ معاصر 1380
24. جليلي سيد احمد داويديان- هارطون/ مقاله بررسي علايم در بيماران رواني ناشي از جنگ – تهران 1371
25. جونز،فيل/ تئاتر درماني و نمايش زندگي / ترجمه:چيستا يثربي،تهران،نشر قطره،1383
26. خاکي؛غلامرضا/ روش تحقيق با رويکردي به پايان نامه نويسي/ انتشارات درايت،1378
27. خواجه ئيان،ميترا/ بررسي عناصر روان درماني در تئاتر و مراسم زار در ايران/ پايان نامه کارشناسي،دانشگاه تربيت مدرس، دانشکده هنر، رشته کارگرداني ،1382.

منبع: کتاب نت گمشده/ مجموعه مقالات چهارمين همايش پژوهشي تئاتر مقاومت/ به کوشش و ويرايش محسن بابايي ربيعي/ انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس