نمایش درمانی، نقطه تلاقی نمایش و روانشناسی 3

مصطفی محمدی می‌گوید: نمایش درمانی، روش های بهتر زندگی کردن را به افراد درگیر تعارضات روحی می‌آموزد و در خصوص انواع ناهنجاری های اجتماعی، روانی و حتی سیاسی سخن می‌گوید.

به گزارش خبرنگار ایران تئاتر در کرمان،مصطفی محمدی، با تحصیلاتی در حوزه روانشناسی، به‌عنوان مددکار، مشاور، فعال اجتماعی و تسهیلگر درزمینهٔ آسیب‌های اجتماعی و مدیر و مؤسس مرکز +زندگی در محله سرآسیاب فرسنگی مشغول فعالیت است؛ به بهانه عضویت رسمی‌اش در انجمن دراماتراپی ایران و تدریس نمایش درمانی، با او گفت‌و‌گویی کرده‌ایم که پیش روی شمااست:

دراماتراپی چیست؟

نمایش درمانی یا دراماتراپی نقطه تلاقی هنر تئاتر و روانشناسی و رویکردی است که طی آن از عنصر نمایش به‌منظور شکل‌دهی تغییرات فردی و تأثیر مثبت بر روی سوء رفتارهای افراد، در اقشار مختلف جامعه، بهره برده می‌شود. درواقع نمایش درمانی با کمک هنر نمایش، روش‌های بهتر زندگی کردن را به افرادی که درگیر تعارضات روحی ازجمله خشم و اندوه فراوان و یا سایر مشکلات شده‌اند می‌آموزد و نیز در خصوص انواع ناهنجاری‌های اجتماعی، روانی و حتی سیاسی سخن می‌گوید. درواقع می‌توان گفت نمایش درمانی، درمانی؛ کمکی، غیر دارویی، بازی محور و گروهی است؛ نمایش درمانی همچنین روشی درمانی و بازی محور و بداهه‌پرداز برای رفع تعارضات درونی افراد دچار مسئله است.

این روش درمانی چه پیشینه‌ای‌ دارد؟

شاید بتوان پیشینه‌ی نمایش درمانی را در رفتارهای رازآلود و آیین‌های نمایشی عهد کهن و اعمال جادوگران و درمانگران محلی و طبیبان و افرادی یافت که امروزه به نام افراد «بهره دار» از آن‌ها یاد می‌شود. بعدها درمان به روش‌های نمایش محور، آرام‌آرام وارد حوزه طبابت سنتی شد و از همین طریق بعدها در رفتاردرمانی طبیبان حاذقی چون ابوعلی سینا «و» محمد زکریای رازی راه یافت. - تا این زمان درمان جسمی و روحی به‌موازات هم انجام می‌شد - حکایت‌های بسیاری از درمان به روش نمایشی از این دو طبیب بزرگ برجای‌مانده ازجمله درمان - شاهزاده مالیخولیایی توسط بوعلی سینا – درمان پادشاه سامانی که دچار درد کمر شد توسط محمد زکریای رازی – درمان بیمار عاشق و همچنین بانوی شاهزاده‌ای که لگن از جا درآمد بود و از بس محجوب بود اجازه نمی‌داد کسی به بدن او دست بزند که توسط بوعلی سینا درمان شد. همچنین آیین و مراسم آیینی زار «نمایشی درمانی» و آیینی است که با رویکردهای علمی دراماتراپی قابل تفسیر است، زیرا همه‌ی عناصر درمانی، بازی‌سازی و نمایشی بودن را در خود دارد و توسط آن بیماران مبتلا به امراض روانی معالجه می‌شوند و درواقع نوعی دراماتراپی (نمایش درمانی) (روان‌درمانی نمایشی) و در سطحی فراتر «یک روان‌درمانی نمایشی، قومی» به تعبیر فرنگی Ethno drama محسوب می‌شود. دیگر نمونه‌های آیین، نمایشی و درمانی در ایران: آیین گواتی. آیین پری داری. آیین خیوالی. آیین چمری. آیین کتل کو. آیین پلاس اندازی. آیین ِگل مالی و ...

درمورد انجمن دراماتراپی توضیح می‌دهید؟

این انجمن از سال 2002 فعالیت خودش را به‌طور محدود و با تشکیل یک کارگروه درمانی در بیمارستان روان‌پزشکی سعادت‌آباد تهران آغاز کرد. - گروهی متشکل از روان‌پزشکان، روانشناسان و کارگردانان تئاتر با سرپرستی آقای دکتر مجید امرایی و با همکاری دکتر «داود رحیم‌پور»، «دکتر سید احمد واعظی»، «دکتر سید عباس تولایی»، «دکتر نبی‌الله دریجانی»، «شهرام ریاحی»، «فرحناز ولی زاده»، «وحید لک»، «ژوبین غازیانی»، «دکتر قطب‌الدین صادقی» هسته‌ی مرکزی انجمن دراماتراپی ایران DTCI بیست‌ودو سال پیش در سال ۲۰۰۲ تشکیل شد. - در سال 2017 با عضویت انجمن دراماتراپی ایران DTCI به‌عنوان عضو مؤسس اتحادیه جهانی دراماتراپی WADTh بزرگ‌ترین مجمع جهانی دراماتراپی با حضور ده کشور و با مرکزیت شهر نیویورک در سال ۲۰۱۷ تشکیل شد انجمن دراماتراپی ایران طبق گروه‌بندی خود دارای چهار دسته از اعضاء است (اعضاء وابسته)، (اعضاء پیوسته)، (اعضاء رسمی) و (اعضاء افتخاری)

نقش و تأثیر اجتماعی دراماتراپی چیست؟

امروزه بهره‌گیری از درمان‌های غیر دارویی و کمکی در حوزه توان‌بخشی به‌عنوان امری مهم در جوامع پیشرفته مدنظر است. دراین‌بین مدد گرفتن از هنرها به دلیل جذابیت و تأثیرگذاری مستقیم بر روح و روان مراجعان از اهمیت بیشتری برخورداراست و هنرنمایش جایگاه ویژه‌ای دارد به‌عنوان یک قاعده، هر درمانی یک فرایند است، همان‌گونه که هر دردی یک فرایند محسوب می‌شود، درمان علائم و منع مصرف دارد، انواع مختلف درمانی وجود دارد، همه روش‌های درمانی مؤثر و دارای اثر درمانی مؤثر نیستند و متناسب با دریافت‌های روش محور فرد دچار مسئله باید شیوه‌ی درمان طراحی شود، پاره‌ای از درمان‌ها ترکیبی است و گروهی از درمان‌ها تک ساحتی هستند، بسیاری از روش‌های درمانی می‌توانند عوارض جانبی ناخواسته ایجاد کنند که درمانگر باید به آن توجه داشته باشد. جامعه هم به همین شکل و محتوا نیاز به تغییر و آموزش دارد که مدل‌ها و رویکردهای مختلفی تاکنون اجراشده دراماتراپی با تکیه بر مدل هنر درمانگری به‌نوعی آموزش‌وپرورش و همچنین توان‌بخشی و بازتوانی با رویکرد نمایشی در سطح آگاهی بخشی و پیشگیری ایفا نقش می‌کند.

در دوره پساکرونا چه نگاهی به جریان آموزش محور در دنیا وجود دارد؟

عوارض ناشی از کرونا تا سال‌های مدیدی بر روح و روان جامعه‌ی بشری خواهد ماند ازاین‌رو نمایش درمانی ظرفیت تازه‌ای برای رفع و کاهش عوارض روحی و روانی ناشی از کرونا در سطوح مختلف اجتماعی از خانه تا مدرسه کارخانه تا دانشگاه و تمام اماکنی است که جماعت انسانی در آنجا حضور دارند و به‌نوعی سیستم رفتاری، روانی و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است؛ دراماتراپی با تکیه بر محوریت آموزش در خصوص کاهش عوامل بازدارنده از قیبل استرس، افسردگی، اضطراب‌های ناشی از مرگ و خیلی مسائل و با ارائه تکنیک‌های درمانی و رویارویی با این مسائل تأثیر چشمگیری بر پیشگیری درمان و مراقبت دارد و به‌نوعی می‌توان گفت مواجهه سازی با درد، رنج و مسئله‌های فردی و بین فردی که افراد با آن درگیر هستند یا به‌نوعی دیگر پذیرش.

هدف شما و انجمن نمایش در کرمان از بسط و گسترش این جریان چیست؟

در مرحله اول ایجاد بستر و فراهم‌سازی و معرفی انجمن دراماتراپی، افتتاح نمایندگی و دفتر انجمن دراماتراپی کرمان، دعوت از فعالین این حوزه در تمامی زمینه‌ها، آموزش دوره‌های آموزشی و توان‌بخشی مبتنی بر جامعه با رویکرد دراماتراپی و فعالیت‌های آن درزمینهٔ درمان کمکی بودن و همچنین ایجاد بستر و فراهم کردن شرایط برای فعالان استان‌های اطراف کرمان جهت آموزش این دوره که جهت پیش برد این اهداف حمایت همه‌جانبه دستگاه‌های اجرایی شهر کرمان را می‌طلبد که این قدمی نو برای جامعه شهرمان کرمان برداریم؛ و با نگاهی نو با مسائل پیش رویمان نگاه کنیم.

ضرورت توسعه نمایش درمانی در استانی مانند کرمان را چطور ارزیابی می‌کنید؟

با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی استان کرمان می‌توان به این مسئله پی برد که توسعه نمایش درمانی در تمامی ابعاد و مسائل اجتماعی، روانی و هنری؛ سلامتی، موضوعی است که در توسعه مناطق تأثیرگذار و تأثیرپذیر است. گسترش شیوه‌ی نمایش درمانی در سراسر استان بهره‌گیری از ظرفیت‌های چند رشته‌ای و بین‌رشته‌ای؛ تعامل بین فعالان حوزه‌های مختلف روانشناسی و هنر خصوصاً هنرنمایشی در مسیر گسترش درمان‌های کمکی و غیر دارویی تنوع‌بخشی به تأثیرات هنر نمایش در دیگر سطوح اجتماعی.

رویکرد دراماتراپی با سایر حوزه‌های هنر چه تفاوتی دارد؟

نمایش درمانی «هرگز تماشاگر محور نیست» یعنی برای تماشا شدن اجرا نمی‌شود و در هدف گزاری و شیوه‌ی اجرا با تئاتر رسمی فاصله‌های بسیاری دارد. در تئاتر رسمی هدف تولید هنری در قالب ابعاد زیبایی شناسانه صحنه‌ای و هنری است. این در حالی است که هدف نمایش درمانی «رفع مسئله» است نه تولید هنری و ابعاد زیبایی شناسانه تئاتری اولویت نیست. در نمایش درمانی «بداهه‌پردازی» و «بداهه سازی» عنصری مهم است این در حالی است که در تئاتر رسمی همه‌چیز از پیش تعیین‌شده است. در تئاتر رسمی اصولاً داستانی از پیش تعیین‌شده در کار است که در قالبی توهمی مخاطب بازیگر را شخص دیگری غیر از خودش می‌بیند. در نمایش درمانی توهم داستانی چندان معنی ندارد مگر در «تکنیک درمانی بازی توهم» برای «بیماران اسکیزوفرنی» با هدف تخلیه هیجانی. هدف اصلی دراماتراپی این است که توانایی اعضای گروه برای به دست آوردن تجربه بهتر زندگی ارتقاء یابد هدف تئاتر رسمی ارتقاء اندیشه و تفکر است.

برنامه‌های پیش روی شما در استان کرمان چیست و در مورد نقش انجمن دراماتراپی و انجمن نمایش توضیح می‌دهید؟

معرفی انجمن دراماتراپی، حمایت دستگاه‌های اجرائی و مسئولین جهت افتتاح دفتر و نمایندگی انجمن دراماتراپی کرمان و برگزاری دوره‌های آموزش دراماتراپی، ایجاد بستر و فضاسازی جهت برگزاری همایش سالانه انجمن دراماتراپی و همچنین دعوت از فعالان این حوزه از شهرهای جنوبی استان و به‌عنوان نماینده جنوب شرق ایران فعالیت صورت گیرد.

مخاطبان این جریان چه کسانی هستند؟

روان‌پزشکان، روانشناسان؛ هنرمندان تئاتر، مددکاران و کسانی که در حوزه درمان و کاهش آسیب در حال فعالیت می‌باشند و دیگر افرادی که یا علاقه‌مند مستمر یا فعال مرتبط هستند. آن‌ها تمرینات ترکیبی برای مواجهه با مسائل مراجعان ترتیب می‌دهند تا روش‌هایی برای تغییرات روانی، احساسی و ادراکی مراجعان ایجاد کنند. داستان‌ها، اسطوره‌ها، بازی، خیمه‌شب‌بازی، ماسک‌ها و بداهه‌سازی‌ها ... نمونه‌هایی از طیف وسیعی از مداخلات هنری است که می‌توان از آن استفاده کرد.

آموزش نمایش درمانی به چه صورت و در چه بازه زمانی صورت می‌گیرد؟

از نگاه انجمن نمایش درمانی ایران، دراماتراپی مبتنی بر دو تئوری پایه‌ای اجرا می‌شود: تئوری «نقش گزاری روانی» یا نمایشگری و تئوری «تأثیر متقابل» یا مشاهده گری. در روش اول مراجع (بیمار) با مهارتی خاص توسط درمانگر در موقعیت بازی‌سازی با هدف بیان مسئله و درنهایت تخلیه روانی قرار می‌گیرد و با هدایت نمایش درمانگر به آرامش می‌رسد. در روش دوم مراجع در موقعیت مشاهده گری قرار می‌گیرد تا مسائل خود را در دیگران ببیند و با هدایت نمایش درمانگر به راهکار مناسب مواجهه دست یابد. دراماتراپی در قالب پروتکلی از پیش تعیین‌شده در فضایی به‌دوراز هر آسیب مراجع را به سمتی هدایت می‌کند تا به بیان مسئله‌اش بپردازد. درمانگر برای رسیدن به مرحله اجرا به طریق زیر اطلاعات مراجعان را دریافت می‌کند: در قالب «خود اظهاری» شخص مراجعه‌کننده، در قالب «دریافت اطلاعات والدین یا سرپرستان فرد مراجعه‌کننده»، از طریق «تیم درمان» شامل روان‌پزشک، روان‌شناس، مددکار اجتماعی و...؛ و همچنین از طریق «میدان عمل و کارگاه حضوری». پس از دریافت اطلاعات نمایش درمانگر در قالب جلسات درمانی بین 16 تا 24 جلسه با هدف تغییرات معنی‌دار در علائم بالینی (علائم بیماری) مراجع طرح برنامه می‌کند.